Gisteravond heb ik in het ‘Movies that Matter’-festival in Den Haag de film “Klaas de Jonge, de Prijs van Vrijheid” gezien. Ik wilde er graag naar toe, nadat ik het mooie interview van Femke van der Laan met de filmmaakster Marlou van den Berge had gehoord (terug te horen in de podcast van ‘Nooit meer slapen’).
Klaas de Jonge was in de jaren ’80 een bekende anti-apartheidsactivist, die In Zuid-Afrika gearresteerd werd op verdenking van wapensmokkel, maar die wist te ontsnappen naar de Nederlandse ambassade, waar hij meer dan twee jaar zat opgesloten. Hij kwam vrij na een gecompliceerde gevangenenruil. Er was destijds veel aandacht voor in de Nederlandse (en Zuid-Afrikaanse) media.
De film stelt op een mooie en indringende manier de vraag aan de orde hoe om te gaan met het spanningsveld tussen enerzijds het plegen van gewelddadig verzet tegen een onrechtvaardig en onmenselijk systeem en anderzijds het feit dat dat verzet zelf weer veel menselijk leed veroorzaakt. Een thema dat nu ook weer actueel is in de oorlog in Oekraïne.
In de film gaat de nu 85-jarige de Jonge in dialoog met een aantal mensen, die geleden hebben onder zijn activiteiten: een moeder en dochter die hun man en vader verloren hebben, die betrokken was bij het plegen van een aanslag, een militaire piloot, die bij diezelfde aanslag beide benen verloor, een Zuid-Afrikaanse politieman, en de kinderen en stiefkinderen van de Jonge, die geleden hebben onder de spanningen waarmee ze opgroeiden en die getraumatiseerd zijn door de afwezigheid, feitelijk en emotioneel, van hun vader en stiefvader. Verder is er een gesprek met een marechaussee, die destijds belast was met de bewaking van de Jonge.
De film begint met het bouwen van een kamer, die een reconstructie is van de kamer, waarin de Jonge destijds zat opgesloten. In die kamer ontmoet de Jonge zijn gespreksgenoten en gaan ze een echt gesprek aan met elkaar, een echte dialoog. De verschillen in opvatting en beleving zijn volledig aanwezig en de gesprekspartners spreken zich daar helder over uit, zonder elkaar te ontzien. Er wordt opvallend goed naar elkaar geluisterd. Er is begrip voor elkaar en toch lijken de gesprekspartners elkaar niet echt te bereiken: er is geen verschuiving in de opvattingen. En toch, op een diepere laag, lijkt er wel iets te verschuiven. In een nagesprek van Marlou van den Berge, Klaas de Jonge en een Zuid-Afrikaanse filmmaker, vertelt de maakster van de film iets over de trans-generationele heling in de familie van de Jonge, die na en door de film heeft plaatsgevonden. Dat illustreert op een mooie manier dat de echt waarde van een dialoog, er niet in zit dat deelnemers het eens worden met elkaar, maar dat er een innerlijke transformatie op gang kan komen, door open te spreken over je eigen waarheid, door daarin gehoord te worden en door naar de ander te luisteren.
De film is tijdens het festival nog te zien op donderdag 30 maart om 17:45 uur. Opnieuw met een nabespreking (verdieping) achteraf. Zeer aanbevolen.
Kees Voorberg
www.keesvoorberg.nl